Korte beschrijving/Annotatie

De werken van Descartes mochten aan de Leidse universiteit niet worden gelezen, zelfs zijn naam mocht niet worden uitgesproken. Lees het meeslepend verhaal hoe zijn leerling Johannes de Raey gedurende 20 jaren (1647-1668) kans heeft gezien in een vijandig anti-cartesiaans klimaat niet alleen in de filosofie, maar ook in de geneeskunde Descartes voluit te prediken?

Tekst achterflap

Het boek is niet alleen voor filosofen en medisch historici bedoeld, maar voor allen die een kijkje willen nemen in de uitgebreide menukaart van de cartesiaanse keuken. De 17e-eeuwse filosoof René Descartes zette de gevestigde wetenschap op zijn kop door aan alle zekerheden te twijfelen. Zijn kritische geest verwierp stellingen die niet door de Ratio bewezen konden worden. De Ratio was de metafoor voor de wortels, de fysica voor de stam en de geneeskunde voor de takken en bladeren van de cartesiaanse boom. Dit uitgangspunt stond lijnrecht tegenover de gevestigde aristotelische theorie waarin observatie de basis vormde van kennis. De Raey, die Descartes ooit zijn beste student noemde, synthetiseerde een hybride model van het oude aristotelische en het nieuwe cartesiaanse concept. Van 1658 tot 1662 heeft hij aan de Leidse universiteit privélessen in geneeskunde gegeven en gepoogd zijn model als basis te gebruiken voor de verklaring van de menselijke fysiologie. Tot heden was over de inhoud van deze colleges niets bekend. De auteur heeft recent uit deze periode een disputatie teruggevonden. Het is een nieuw gerecht op het cartesiaans menu.

Slogan/Promotie

Dit is het eerste deel van een medisch historische studie van de medische faculteit Leiden. Een integrale geschiedenis van de Leidse medische faculteit vanaf de oprichting van de universiteit in 1575 tot 1800 bestaat niet. J.E. Kroon heeft in 1911 in zijn Bijdragen tot de Geschiedenis van het Geneeskundig onderwijs aan de Leidsche universiteit 1575-1625 de eerste jaren van de medische faculteit beschreven. Suringar heeft in een veelheid van artikelen de jaren van de 17e en 18e eeuw de medische gebeurtenissen geïllustreerd. Het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde heeft de voorgaande eeuw hiervoor als refugium gediend. Medisch historici konden daar hun artikelen kwijt, die soms gebundeld in de Opuscula Selecta Neerlandicorum werden uitgegeven. H.J.Witkam heeft in de naoorlogse jaren gedurende enkele decennia bronnenonderzoek gepubliceerd aangaande de medische faculteit ,de bibliotheek, anatomisch theater en andere ‘dagelijkse medische zaken’.A.Lindeboom heeft een belangrijke bijdrage geleverd met zijn studies over Boerhaave. De publicatie van zijn Analecta Boerhaaviana is het standaard werk over de grootste coryfee die Leiden in haar medische geschiedenis heeft gekend. Ook A. Schierbeek, M.A. van Andel, F.M.G. de Feyfer, J.G.de Lint, J.A.J. Barge, J. Dankmeyer ,de eerste Leidse hoogleraar in de geschiedenis der Geneeskunde A.M.Luyendijk-Elshout en haar opvolger H. Beukers hebben studies gepubliceerd over verschillende aspecten van de geneeskunde in de 17e en 18e eeuw. De algemene geschiedschrijving van de universiteit door Mathijs Siegenbeek en recent door Willem Otterspeer hebben de geneeskundige faculteit in hun slipstream vaak gedetailleerd meegenomen. Maar een totaal historisch overzicht over de eerste twee eeuwen van de Leidse medische faculteit is nooit gepubliceerd. Het ligt in het voornemen van de auteur de komende tijd enige medische studies te publiceren. Het zijn alle studies die door hem in de loop der jaren in concept zijn bewerkt. Zij zullen alle digitaal beschikbaar worden gesteld op de site ex libris hendrik punt.nl (https://elhp.nl). Een aantal zal in boekvorm worden uitgebracht in de Nederlandse en Engelse taal Het betreft studies over bijzondere boeken, maar ook over medische (proef)theses. Over de gehele periode vanaf de oprichting tot 1700 geven de proeftheses de richting aan waarin de faculteit zich beweegt. Ook studies van ‘obscure` figuren als de17e -eeuwse dove chirurg professor Adriaan Falcoburgius geven nieuw licht over de geneeskundige ontwikkeling in Leiden. Er zal tevens een nieuwe studie van de anatomie van B.S. Albinus worden gepubliceerd. Ook de boekdrukkunst krijgt aandacht: boeken van de uitgever Plantyn en zijn schoonzoon Raphelengius, de hoogleraar Hebreeuws die ook drukker was, houtsneden van Titiaan en etsen van de Lairesse, allegorische voorstellingen op titelbladen van proefschriften, afbeeldingen van professoren door beroemde etsers als Hendrik Goltzius en Rembrandt, brokaat gedrukte banden, poëtische odes en epigrammen voor promovendi en fraai gedrukte eloges zijn vaak onbelichte onderwerpen in de medische geschiedenis. Het Digitaal Portaal maakt het mogelijk op- en aanmerkingen, alsook verbeteringen te verwerken in digitaal gepubliceerd werk. Het is een van de zegeningen van het nieuwe digitale tijdperk waardoor publicaties als deze voor iedereen, die geïnteresseerd is in de Leidse medische geschiedenis, toegankelijk zijn. Bovendien is de digitale ruimte onbeperkt… Het Portaal wil ook een platform zijn voor iedereen die vragen of opmerkingen heeft over onderwerpen die de medische geschiedenis in het algemeen en de medische faculteit Leiden in het bijzonder betreffen. Wij houden ons aanbevolen voor informatie aangaande de vindplaatsen van medische (proef)disputaties. Nog geen 10% van alle medische proefdisputaties is teruggevonden. Het is van groot wetenschappelijk belang dat dergelijke op het oog ‘obscure’ proefdisputaties worden herkend en uitgebreid worden bewerkt. Om onderzoek naar dit soort onbekende medische bronnen aan te moedigen zal door de uitgever een Stichting worden opgericht die voor dit doel financiële middelen ter beschikking zal stellen.

Biografie

BIOGRAFIE AUTEUR De auteur was naast zijn beroep als militair arts in de jaren 80 als wetenschappelijk medewerker aan de vakgroep Geschiedenis van de Geneeskunde te Leiden verbonden. Hij heeft zich beziggehouden met de Leidse anatomie en fysiologie van de 18e eeuw. Bovendien heeft hij met het toenmalige hoofd van de vakgroep wijlen prof.A.M. Luyendijk -Elshout een overzicht geschreven over de ontwikkeling van de laatste 25 jaar Geneeskunde. In 1983 heeft hij een standaardwerk gepubliceerd over de anatoom Bernard Siegfried Albinus (1697-1770). Hij heeft hiervoor gebruik kunnen maken van ‘vergeten’ anatomische en fysiologische bronnen. Dit betreft oude collegedictaten en anatomische voorstudies. In de laatste twee decennia was hij als oogchirurg verbonden aan het Militair Hospitaal in Utrecht en later aan het UMCU. Op dit moment is hij mede-eigenaar en medisch directeur van de oogheelkundige zorgklinieken Eyescan. Zijn interesse in de Leidse medische geschiedenis heeft hij gedurende deze periodes niet losgelaten. Hij bracht een uitgebreide collectie bijeen van Leids medische publicaties voor 1800. Het betreft anatomische atlassen, anatomische en fysiologische boeken, disputaties, proefdisputaties, oraties, manuscripten, prenten, portretten en instrumenten. Een groot deel van de publicaties werd door hem vertaald en geannoteerd. Hij kreeg steeds meer interesse voor de inhoud van disputaties en in het bijzonder de disputaties exercitii gratia. Dit zijn openbare oefendisputaties over onderwerpen die de docent in zijn privéklasjes (collegia) hield. Hierin werd vaak de laatste stand der wetenschap behandeld en commentaar geleverd op vigerende medische concepten waarin de meer of minder progressieve ideeën van de hoogleraar werden geventileerd. Men kan zich voorstellen dat aan de jonge calvinistische universiteit Leiden waarin de klassieke leer van Aristoteles verplicht was gesteld, stromingen als humanisme, cartesianisme en iatrochemie, nogal wat onrust veroorzaakten. Het zijn de disputaties die vaak als platform voor wetenschappelijke proefballonnetjes werden gebruikt. Aangezien slechts een klein deel van deze proefdisputaties is bewaard en er weinig van de nog wel aanwezige uitgaves zijn bewerkt, kunnen we rustig stellen dat een deel van de medische geschiedenis ontbreekt. De auteur heeft zich ten doel gesteld proefdisputaties uit de vergetelheid te halen, deze te annoteren en in de geschiedenis te plaatsen.

Inhoudsopgave

zie inkijktekst

Details