Korte beschrijving/Annotatie

Toegankelijke inleiding tot de filosofie voor studenten in de geesteswetenschappen

Tekst achterflap

Wat is kennis en wanneer wordt kennis wetenschap? Hoe verhouden de geesteswetenschappen zich tot andere academische disciplines? En welke visie op de mens en diens geestesleven spreekt uit geesteswetenschappelijk onderzoek? Dit boek wil geesteswetenschappers in wording relevante bagage aanreiken om aan de slag te gaan met de filosofische vragen die hun vakgebied oproept. In een eerste deel komen de markante figuren uit de westerse filosofische traditie aan bod die ons denken over kennis en wetenschap hebben gevormd. In het tweede deel gaat de auteur nader in op de filosofische paradigma’s die het ontstaan en de ontwikkeling van de geesteswetenschappen in de voorbije twee eeuwen en tot op vandaag hebben geïnspireerd. Van Plato tot Popper en van Bildung tot queer theory: dit boek biedt een vertrekpunt voor geesteswetenschappers die hun filosofische geletterdheid willen bijschaven.

Slogan/Promotie

Wat is kennis en wanneer wordt kennis wetenschap? Hoe verhouden de geesteswetenschappen zich tot andere academische disciplines? En welke visie op de mens en diens geestesleven spreekt uit geesteswetenschappelijk onderzoek? Dit boek wil geesteswetenschappers in wording relevante bagage aanreiken om aan de slag te gaan met de filosofische vragen die hun vakgebied oproept. In een eerste deel komen de markante figuren uit de westerse filosofische traditie aan bod die ons denken over kennis en wetenschap hebben gevormd. In het tweede deel gaat de auteur nader in op de filosofische paradigma’s die het ontstaan en de ontwikkeling van de geesteswetenschappen in de voorbije twee eeuwen en tot op vandaag hebben geïnspireerd. Van Plato tot Popper en van Bildung tot queer theory: dit boek biedt een vertrekpunt voor geesteswetenschappers die hun filosofische geletterdheid willen bijschaven.

Biografie

Pieter d’Hoine is verbonden aan het De Wulf-Mansion Centrum voor antieke, middeleeuwse en renaissancefilosofie van het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven). Hij doceert antieke wijsbegeerte en filosofische grondslagen van de geesteswetenschappen.

Inhoudsopgave

Inleiding 13 1. Filosofie… 13 2. … en geesteswetenschappen 18 3. Beperkingen van dit handboek 20 4. Opzet en structuur 23 Deel 1 De filosofische grondslagen van kennis en wetenschap Inleiding 25 1 Plato over a priori kennis 34 1. Inleiding 34 2. De Meno-paradox 36 3. Wederherinnering en Ideeën 41 Kadertekst: Noam Chomsky en ‘Plato’s problem’ 45 4. Plato’s ‘tweewereldenvisie’ 47 2 Aristoteles over kennis vanuit waarneming 53 1. Inleiding 54 2. De weg van de kennisverwerving 55 3. Aristoteles’ wetenschapsleer 57 4. Categorieën en hylemorfisme 63 Kadertekst: Aristoteles in China 65 5. De natuurwetenschap 67 6. De samenhang tussen de verschillende domeinen van wetenschap 72 Intermezzo: Plato en Aristoteles in de middeleeuwen 75 Geletterde geesten 8 3 Rationalisme 82 1. Subject en wetenschap in de moderne wijsbegeerte 82 2. René Descartes en het ideaal van de mathesis universalis 87 3. Op zoek naar een zeker fundament 90 Kadertekst: Descartes en het mind-body probleem 93 4. Het probleem van de brug 95 4 Empirisme 100 1. Inleiding 100 2. Francis Bacon en het ‘nieuwe instrument’ van de wetenschap 101 3. John Locke en het klassieke empirisme 105 4. David Hume en het probleem van de inductie 111 Kadertekst: Albert Michotte over de perceptie van causaliteit 119 5 Het kritische idealisme 121 1. Inleiding 122 2. De probleemstelling: hoe zijn synthetische a priori oordelen mogelijk? 123 3. De ‘Copernicaanse revolutie’ in de kenleer 127 4. De transcendentale esthetiek 129 5. De transcendentale analytiek 132 6. De transcendentale dialectiek 137 Kadertekst: Kant over de esthetische ervaring 139 7. Conclusie 142 6 De linguistic turn 143 1. Russell, Wittgenstein, en de zoektocht naar de ideale taal 145 1.1 Inleiding 145 1.2 De invloed van Russell: logische analyse en logisch atomisme 147 1.3 De afbeeldingstheorie (‘picture theory’) 150 1.4 Zeggen en tonen 152 1.5 Filosofie als verheldering 156 2. De latere Wittgenstein en de ‘ordinary language philosophy’ 157 2.1 Een ‘tweede’ Wittgenstein? 157 2.2 Taalspelen en familiegelijkenissen 159 Inhoudstafel 9 2.3 Betekenis als gebruik, spelregels en levensvorm 162 Kadertekst: Wittgenstein en literaire theorie 164 2.4 Een filosofie van de gewone taal 166 7 Wetenschapsfilosofie in de twintigste eeuw 168 1. Het logisch positivisme van de Wiener Kreis 169 Kadertekst: Carl Hempel over historische wetmatigheden 176 2. Het ‘kritische rationalisme’ van Karl Popper 179 2.1 Inleiding 179 2.2 Falsificatie en de hypothetisch-deductieve methode 180 2.3 Falsificatie als demarcatiecriterium 185 Kadertekst: Popper en het historicisme 188 3. Thomas Kuhn over wetenschappelijke vooruitgang 190 3.1 Inleiding 190 3.2 Wetenschappelijke paradigma’s en revoluties 192 3.3 Incommensurabiliteit en nieuwe werelden 195 3.4 Kuhns paradigma-theorie en de geesteswetenschappen 197 Deel 2 Filosofische paradigma’s voor de geesteswetenschappen 1 Het ontstaan van de moderne geesteswetenschappen in de negentiende eeuw 200 1. Inleiding 201 2. Institutionele, culturele en filosofische aanknopingspunten 202 2.1 Het Bildungsideaal van Wilhelm von Humboldt 202 2.2 Hegel en de historisering van het denken 206 3. Een wetenschappelijke methode voor de geesteswetenschappen? 212 3.1 De filologie: Karl Lachmann en de tekstkritiek 213 3.2 Geschiedenis als wetenschap: Leopold von Ranke en het historisme 216 3.3 Het positivisme van Auguste Comte 219 4. Conclusie 225 Geletterde geesten 10 2 De ‘meesters van het wantrouwen’ 227 1. Inleiding: De kritiek op het moderne subject en kennismodel 228 2. Karl Marx: Cultuur als ideologische supra-structuur 229 3. Friedrich Nietzsche: van filologie naar genealogie 234 4. Sigmund Freud en de psychoanalyse 239 3 De hermeneutiek 246 1. Inleiding 247 2. Friedrich Schleiermacher en het ontstaan van de algemene hermeneutiek 248 3. Wilhelm Dilthey: hermeneutiek als methode van de geesteswetenschappen 253 4. Hans-Georg Gadamer: verstaan als ontologisch gebeuren 259 4.1 Hermeneutische filosofie: Heidegger en de fenomenologie 259 4.2 Gadamers fenomenologische hermeneutiek 262 4 Kritische Theorie 267 1. Inleiding 268 2. Antonio Gramsci over culturele hegemonie 269 3. De Frankfurter Schule 275 3.1 Walter Benjamin en de teloorgang van het aura van het kunstwerk 279 3.2 Horkheimer en Adorno over de cultuurindustrie 283 5 Structuralisme en poststructuralisme 291 1. Inleiding: het structuralisme 292 2. De algemene taalkunde van Ferdinand de Saussure 293 3. Het Franse structuralisme 296 4. Michel Foucault: een archeologie van de menswetenschappen 300 5. Jacques Derrida en de deconstructie 306 6 Feministische theorie 313 1. Inleiding 314 2. Feminisme, feministische theorie en genderstudies 315 3. Simone de Beauvoir en de vrouw als de ‘Ander’ 322 4. Judith Butler over gender als performativiteit 328 Inhoudstafel 11 7 Postkoloniale theorie 338 1. Inleiding 339 2. Frantz Fanon over kolonialisme en geweld 344 3. Edward Said en het oriëntalisme 346 4. Spivak over de onmogelijke representatie van subalterniteit 349 5. Conclusie 352 Noten 353 Bibliografische verantwoording en suggesties voor verdere lectuur 366 Glossarium

Details